In reactie op Dr. Andrew Huberman

TLDR

Werkt creatine bij hersenletsel?

Creatine is een aminozuur dat een zeer belangrijke rol speelt bij de energiebalans van de spieren en hersenen. Creatine supplementen zijn aangetoond effectief voor toename van spiermassa, en trainingsomvang en intensiteit, vermoedelijk effectief bij het ondersteunen van herstel na training, vermoedelijk effectief bij het verbeteren van cognitieve functies, mogelijk effectief bij slaaptekort, depressies en neurodegeneratieve aandoeningen en heel misschien mogelijk effectief bij hoofdletsels (maar waarschijnlijk niet).

Creatine is verder relatief goedkoop en voor verreweg de meeste mensen veilig op korte en lange termijn, het advies is wel om met de huisarts te overleggen voordat je supplementen neemt.

Inleiding

Zoals iedereen heb ik een aantal “guilty pleasures” in het leven, een daarvan is de Joe Rogan Experience podcast. Ik hou van vechtsporten en Joe is het gezicht van de UFC sinds het begin, In zijn podcast interviewt hij vaak vechtsporters op unieke wijze. Daarnaast heeft hij vaak wetenschappers, pseudowetenschappers en complotdenkers te gast.

Een van de gasten die vaker te horen is op zijn podcast is Dr. Andrew Huberman, Dr. Huberman is een neurowetenschapper en professor neurobiologie, psychiatrie en gedragswetenschappen bij Stanford university in de VS. Kortom een hele grote meneer als het aankomt op hersenonderzoeken. Ook zijn podcasts luister ik graag, deze vallen ergens tussen educatie en entertainment in, heerlijk om naar te luisteren in de auto of op de fiets.

Tijdens een van de afleveringen waarbij Dr. Huberman te gast was bij Joe, noemde hij tussen neus en lippen door dat creatine wel eens zou kunnen helpen bij traumatisch hersenletsel. https://youtu.be/lQWaS7Rj6L0?si=tDAmvH7RPOOZuN8U

Mijn interesse was gewekt, dit is mijn terrein en ik ben vechtsporter (oud dik en zonder aantoonbaar talent, maar toch), maar ik had hier nog nooit van gehoord. Ik ben vervolgens eerst op zoek gegaan naar uitspraken hierover op zijn eigen podcast en kwam de volgende claims tegen: https://www.youtube.com/watch?v=CGjdgy0cwGk&t=0s

• Headache Reduction:
  • Significantly reduces intensity and frequency of headaches, particularly those associated with TBI (Traumatic Brain Injury). But also TTH, migraine and potentially cluster headaches

• Cognitive Function:
  • Enhances forebrain function, crucial for planning, cognition, and personality.

• Dosage Guidelines:
  • Higher doses (0.4 grams per kilogram of body weight) recommended for TBI-treatment.

• Safety and Cost:
  • Creatine monohydrate is safe, relatively inexpensive, and effective at the dosages used in studies.

Nu was ik echt nieuwsgierig, zou ik dit over het hoofd hebben gezien? Zou het echt kunnen werken? Ik hoopte het eigenlijk wel want creatine was naar mijn weten volledig veilig en spotgoedkoop! 

Ik deed dus wat elk zichzelf respecterende nerd zou doen en dook op Pubmed in de wetenschappelijke literatuur op zoek naar antwoorden. Dit is waar het verhaal interessant begon te worden! 

Verreweg de meeste onderzoeken op dit gebied zijn gedaan bij ratten, er zijn dus mensen die als betaalde baan hebben het opwekken van hersenschuddingen bij ratten… mijn brein ging hier alle kanten mee op, hoe doe je dat, krijgen de ratten een helmpje op en hoe weet je of ze een hersenschudding hebben? Nadat ik een kwartier lang allerlei beelden in mijn hoofd had gevormd van ratten die American football speelden kon ik eindelijk weer verder.

Laten we nu eerst maar even een wetenschappelijk uitstapje maken, ik wil hier een overzicht geven over wat creatine is, doet, hoe het werkt en of het veilig is, vervolgens komen we terug op de door Dr. Huberman gemaakte claims.

Geen zin om een hoop wetenschappelijk geouwerhoer te lezen? Klik dan hier om direct naar de uitkomsten van mijn zoektocht te gaan.

Creatine

Wat is Creatine?

Creatine is, strikt genomen vanuit een chemisch perspectief, een niet-essentieel aminozuur (d.w.z. een aminozuur dat door het organisme zelf kan worden gesynthetiseerd). Het maakt geen deel uit van eiwitsamenstellingen, maar speelt een sleutelrol in de energievoorziening van lichaamscellen. Creatine wordt zowel door het lichaam zelf gemaakt als via de voeding verkregen. 

Energieproductie en -opslag

Wat doet creatine precies in het lichaam? Zoals net genoemd speelt het een sleutelrol in de energievoorziening in het lichaam. Via een aantal (voor mij) ingewikkelde chemische processen helpt creatine het lichaam ADP omzetten in ATP, wat als een directe brandstof gebruikt kan worden in spier en hersencellen.

Creatine wordt in spier en hersencellen opgeslagen als fosfocreatine en dient als een fosfaatreservoir voor de snelle regeneratie van ATP (energie) tijdens forse lichamelijke of mentale inspanning. 

Creatine en sport

Creatine is voor de meeste mensen vooral bekend als prestatie bevorderend middel voor sporters. Vooral krachtsporters maken er veel gebruik van omdat het zo ongeveer het meest effectieve, niet verboden, middel is om meer spiermassa te kweken. Het is bewezen effectief voor spiergroei(1), het zorgt dat je harder zwaarder en langer kan trainen, en bevordert het herstel(2). Daarnaast is het relatief gezien spotgoedkoop.

Creatine en het brein

Energiehomeostase in de Hersenen

Homeostase is gewoon een duur woord voor inwendig evenwicht of balans. Het lichaam zoekt altijd naar balans, en dat geldt dus ook voor zijn energie. Als onze hersenen actief zijn (en dat zijn ze altijd, zelfs bij politici) dan verbruiken ze energie en produceren ze afvalstoffen. Deze energie moet worden aangevuld en het opruimen van afvalstoffen kost ook energie, die moet ook geleverd worden. 

Creatine ondersteunt de hersenfunctie door voor een constante energietoevoer te zorgen, wat essentieel is voor cognitieve (denk) processen en de gezondheid van hersen en zenuwcellen.

ATP is net als in de spieren de direct bruikbare brandstof en is essentieel voor hersenactiviteit, en creatine helpt bij het handhaven van ATP-niveaus tijdens perioden van hoge energiebehoefte.

Creatine en neurotransmitters

Wat is nou weer een neurotransmitter hoor ik je vragen. Een neurotransmitter is gewoon een chemische boodschapper die invloed heeft op hoe de signalen tussen zenuw en hersencellen worden doorgegeven. Sommigen zorgen ervoor dat het signaal sneller of versterkt wordt doorgegeven, anderen remmen of verkleinen het doorgegeven signaal.

Creatine heeft invloed op het neurotransmitter systeem, en dan met name op GABA (angst verminderend en dempend) en glutamaat (oppeppend en betrokken bij herinneringen maken, leren en aanpassing van de hersenen). Creatine draagt zo bij aan hoe actief het centrale zenuwstelsel is.  

Rol van Creatine in Cellulaire Bescherming

Creatine blijkt nog een hele belangrijke rol te vervullen in het zenuwstelsel. Bijna elke cel in ons lichaam heeft een eigen energiecentrale, een mitochondrion. Creatine beschermt mitochondriën tegen oxidatieve stress door de productie van vrije radicalen te verminderen en de mitochondriale functie te ondersteunen, wat belangrijk is voor de bescherming van zenuwcellen tegen schade.

Creatine zorgt er onder andere voor dat ATP (energie)voorraden niet opraken tijdens extreme vraag naar energie. Deze functie is vooral erg belangrijk voor het behoud van cellulaire functies tijdens en na letsel.

Creatine als brainfood?

Creatine en slaaptekort

Er is te weinig onderzoek gedaan om met enige zekerheid te kunnen zeggen dat creatine effectief is bij het verminderen van de effecten van slaaptekort. De studies die zijn gedaan lijken echter wel in die richting te wijzen. (3–6)

Creatine en cognitieve functies

Er is best veel onderzoek gedaan naar of je door creatine te nemen mentaal beter presteert. Roschel et al. analyseerden in 2021 de beschikbare literatuur en constateerden dat van de 16 studies die waren gedaan naar creatine supplementen en cognitieve vaardigheden 14 een positief effect lieten zien(7). Een Onderzoek uit 2023 laat zien dat creatine supplementen effectief zijn in het verbeteren van het geheugen met name bij ouderen(8) en ook een andere studie uit 2023 laat positieve effecten zien met betrekking tot mentale functies(9).

Creatine en Neurodegeneratieve Ziekten

Creatine zou heel misschien effectief kunnen blijken te zijn bij de behandeling van neurodegeneratieve aandoeningen zoals alzheimer, Parkinson, MS, ALS en musculaire dystrofie (10,11) maar hier is nog heel veel onderzoek nodig. 

Creatine en Depressie

Creatine is mogelijk effectief als ondersteuning bij de behandeling van depressies. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat het gaat om relatief weinig studies, en er niet altijd evengoed is gekeken naar placebo en confounder effects(12–16).

Creatine en Traumatisch Hersenletsel (TBI)

Diermodellen tonen aan dat er mogelijk een beschermende werking van creatine uitgaat waarbij het in de acute fase na een hersenletsel de gevolgschade als gevolg van oxidatieve stress kan beperken.

Tot nu toe is er slechts 1 onderzoeksgroep geweest die in 2006 en 2008 2 studies heeft gepubliceerd die ze bij een groep van 39 kinderen hebben uitgevoerd(17,18).

Een studie bij 39 kinderen zegt op zichzelf niets voor de behandeling van volwassenen omdat de groep veel te klein is en het niet om volwassenen gaat. Daarbij is de studie nog steeds niet herhaald en is er geen gevolg aan gegeven wat over het algemeen de uitkomsten behoorlijk in twijfel trekt.

Toch wordt creatine nog steeds genoemd als mogelijke behandelvorm bij hersenletsel(10) en loopt er een onderzoek in Noorwegen(19).

Veiligheid en toepassing van Creatine

Veiligheid van creatine

De literatuur laat zien dat met uitzondering van bepaalde patiëntengroepen creatine veilig en effectief is bij mannen en vrouwen van alle leeftijden (20–25)

Wel blijft het advies om bij het starten van een supplement de eigen huisarts te raadplegen, en bij chronisch gebruik goed de nierfunctie in de gaten te houden. 

Dosering en Toediening van creatine

Aanbevolen doseringen voor creatine variëren, maar beginnen meestal met een oplaadfase gevolgd door een onderhoudsdosis. Voor verbeterde sportprestatie wordt over het algemeen 5 gram per dag aanbevolen, voor de cognitieve effecten en neuroprotectieve effecten 20 gram per dag 

Vormen van creatine zoals monohydraat zijn het meest onderzocht en aanbevolen vanwege hun effectiviteit en veiligheid.

Creatine en voeding

Moet ik dan supplementen nemen om aan voldoende creatine te komen? Nee, absoluut niet, het lichaam maakt zelf 1-2 gram per dag aan en de rest is makkelijk te verkrijgen uit voeding zoals roodvlees en vis. Waarom zou ik dan een creatine supplement nemen? Steak is duur, zalm ook…

Zonder gekheid, als je serieuze sporter bent is een dosis creatine van 20 cent een heel stuk goedkoper en eenvoudiger dan er in je dieet rekening mee houden, bovendien lijkt het zo te zijn dat een deel van de positieve effecten (die op het brein) pas echt optreden bij hogere doseringen van 20gram per dag.

Conclusie: werkt creatine bij hersenletsel?

Heeft Dr. Huberman gelijk?

Als je een rat bent waarschijnlijk wel.

De uitspraken of beweringen van Dr. Huberman zijn wel grotendeels feitelijk correct maar missen de nuance die noodzakelijk is als je ze doet in een podcast met Joe Rogan. Wat bedoel ik daarmee? Nou de meeste UFC-fans zijn niet medisch geschoold en als een professor van Stanford University dan roept dat een studie laat zien dat creatine helpt bij een hersenschudding, had daar van mij een veel duidelijkere disclaimer bij gemoeten.

Hij geeft in zijn eigen podcast weliswaar aan dat er maar 1 studie bij mensen is gedaan (26), maar gaat daarna vrolijk verder door te zeggen dat het zo goed is dat we de resultaten erg serieus moeten nemen. Eerlijk gezegd gaat dit voor mij veel te ver. Het gaat om een zeer kleine groep van 39 kinderen waarbij het is onderzocht. De enige andere publicatie erover is van dezelfde auteur gedaan bij dezelfde groep kinderen. Alle andere onderzoeken op dit gebied zijn gedaan bij ratten.

Daarbij komt dat recentere literatuurstudies specifiek naar de rol van voeding en supplementen in vechtsporten en bij sport gerelateerde hersenschuddingen deze conclusie niet steunen.(27,28).

Wat vind ik zelf?

Ik ben creatine gaan gebruiken dagelijks nadat ik hierin ben gedoken, laat me uitleggen waarom.

• Ik sport graag en op mijn leeftijd is het belangrijk om spiermassa te behouden om gezond ouder te worden. Creatine is bewezen effectief voor dit doel.

• Ik heb banen (fysiotherapeut, docent en wetenschapper) waarbij ik veel moet nadenken en creatine lijkt effectief te zijn in het verbeteren van cognitieve prestaties (je wordt er tijdelijk slimmer van ;-p).

• Ik heb een ernstig gehandicapt kind (Rett syndroom) waardoor mijn vrouw en ik al 14 jaar nu slaaptekort hebben. Er is enig bewijs dat creatine hiervoor zou kunnen helpen.

• Het kan helpen bij depressieve gedachten (sporten doet dat ook)

• Ik mag graag sparren bij het kickboksen en er is een kleine kans dat creatine ook daarvoor helpt (ik denk het niet, maar het zou kunnen)

• Het is goedkoper dan steak en zalm elke avond

(1,2,5,6,8–25,29–59)

Referenties

1.           Burke R, Piñero A, Coleman M, Mohan A, Sapuppo M, Augustin F, et al. The Effects of Creatine Supplementation Combined with Resistance Training on Regional Measures of Muscle Hypertrophy: A Systematic Review with Meta-Analysis. Vol. 15, Nutrients. MDPI; 2023. 

2.           Jiaming Y, Rahimi MH. Creatine supplementation effect on recovery following exercise-induced muscle damage: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Vol. 45, Journal of Food Biochemistry. John Wiley and Sons Inc; 2021. 

3.           McMorris T, Harris RC, Howard AN, Langridge G, Hall B, Corbett J, et al. Creatine supplementation, sleep deprivation, cortisol, melatonin and behavior. Physiol Behav. 2007 Jan 30;90(1):21–8. 

4.           McMorris T, Harris RC, Swain J, Corbett J, Collard K, Dyson RJ, et al. Effect of creatine supplementation and sleep deprivation, with mild exercise, on cognitive and psychomotor performance, mood state, and plasma concentrations of catecholamines and cortisol. Psychopharmacology (Berl). 2006 Mar;185(1):93–103. 

5.           Dworak M, Kim T, Mccarley RW, Basheer R. Creatine supplementation reduces sleep need and homeostatic sleep pressure in rats. J Sleep Res. 2017 Jun 1;26(3):377–85. 

6.           Gordji-Nejad A, Matusch A, Kleedörfer S, Jayeshkumar Patel H, Drzezga A, Elmenhorst D, et al. Single dose creatine improves cognitive performance and induces changes in cerebral high energy phosphates during sleep deprivation. Sci Rep. 2024 Dec 1;14(1). 

7.           Roschel H, Gualano B, Ostojic SM, Rawson ES. Creatine Supplementation and Brain Health. Nutrients [Internet]. 2021 Feb 10;13(2):586. Available from: https://www.mdpi.com/2072-6643/13/2/586

8.           Prokopidis K, Giannos P, Triantafyllidis KK, Kechagias KS, Forbes SC, Candow DG. Effects of creatine supplementation on memory in healthy individuals: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Rev. 2023 Mar 10;81(4):416–27. 

9.           Sandkühler JF, Kersting X, Faust A, Königs EK, Altman G, Ettinger U, et al. The effects of creatine supplementation on cognitive performance—a randomised controlled study. BMC Med. 2023 Jul;21(1). 

10.        Candow DG, Forbes SC, Ostojic SM, Prokopidis K, Stock MS, Harmon KK, et al. “Heads Up” for Creatine Supplementation and its Potential Applications for Brain Health and Function. Sports Med [Internet]. 2023 Dec 1;53(Suppl 1):49–65. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/37368234

11.        Smith AN, Morris JK, Carbuhn AF, Herda TJ, Keller JE, Sullivan DK, et al. Creatine as a Therapeutic Target in Alzheimer’s Disease. Curr Dev Nutr [Internet]. 2023 Jul;7(11):102011. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/37881206

12.        Kious BM, Kondo DG, Renshaw PF. Creatine for the Treatment of Depression. Biomolecules [Internet]. 2019 Jul;9(9). Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31450809/

13.        Bakian A V, Huber RS, Scholl L, Renshaw PF, Kondo D. Dietary creatine intake and depression risk among U.S. adults. Transl Psychiatry [Internet]. 2020 Jul;10(1). Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32066709/

14.        Hellem TL, Sung YH, Shi XF, Pett MA, Latendresse G, Morgan J, et al. Creatine as a novel treatment for depression in females using methamphetamine: A pilot study. J Dual Diagn. 2015 Jul;11(3–4):189–202. 

15.        Toniolo RA, de Brito Ferreira Fernandes F, Silva M, da Silva Dias R, Lafer B. Cognitive effects of creatine monohydrate adjunctive therapy in patients with bipolar depression: Results from a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Affect Disord [Internet]. 2017 Jul;224:69–75. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27890303/

16.        Toniolo RA, Silva M, de Brito Ferreira Fernandes F, de Mello Siqueira Amaral JA, da Silva Dias R, Lafer B. A randomized, double-blind, placebo-controlled, proof-of-concept trial of creatine monohydrate as adjunctive treatment for bipolar depression. J Neural Transm. 2018 Jul;125(2):247–57. 

17.        Sakellaris G, Nasis G, Kotsiou M, Tamiolaki M, Charissis G, Evangeliou A. Prevention of traumatic headache, dizziness and fatigue with creatine administration. A pilot study. Acta Paediatrica, International Journal of Paediatrics. 2008 Jan;97(1):31–4. 

18.        Sakellaris G, Kotsiou M, Tamiolaki M, Kalostos G, Tsapaki E, Spanaki M, et al. Prevention of complications related to traumatic brain injury in children and adolescents with creatine administration: An open label randomized pilot study. Journal of Trauma – Injury, Infection and Critical Care. 2006 Aug;61(2):322–9. 

19.        Bødker RL, Marcussen M. Pilot study protocol of a randomized controlled trial for the potential effects of creatine monohydrate on persistent post-concussive symptoms. Front Neurol [Internet]. 2023;14:1209548. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/37475743

20.        Kreider RB, Stout JR. Creatine in health and disease. Nutrients. 2021 Feb 1;13(2):1–28. 

21.        Kreider RB, Jäger R, Purpura M. Bioavailability, Efficacy, Safety, and Regulatory Status of Creatine and Related Compounds: A Critical Review. Nutrients. 2022 Mar 1;14(5). 

22.        Kreider RB, Kalman DS, Antonio J, Ziegenfuss TN, Wildman R, Collins R, et al. International Society of Sports Nutrition position stand: Safety and efficacy of creatine supplementation in exercise, sport, and medicine. Vol. 14, Journal of the International Society of Sports Nutrition. BioMed Central Ltd.; 2017. 

23.        Antonio J, Candow DG, Forbes SC, Gualano B, Jagim AR, Kreider RB, et al. Common questions and misconceptions about creatine supplementation: what does the scientific evidence really show? Vol. 18, Journal of the International Society of Sports Nutrition. BioMed Central Ltd; 2021. 

24.        Hall M, Manetta E, Tupper K. Creatine Supplementation: An Update. Curr Sports Med Rep [Internet]. 2021 Jul;20(7):338–44. Available from: https://journals.lww.com/10.1249/JSR.0000000000000863

25.        Jagim AR, Kerksick CM. Creatine supplementation in children and adolescents. Vol. 13, Nutrients. MDPI AG; 2021. p. 1–17. 

26.        Sakellaris G, Kotsiou M, Tamiolaki M, Kalostos G, Tsapaki E, Spanaki M, et al. Prevention of complications related to traumatic brain injury in children and adolescents with creatine administration: An open label randomized pilot study. Journal of Trauma – Injury, Infection and Critical Care. 2006 Aug;61(2):322–9. 

27.        Trojian TH, Wang DH, Leddy JJ. Nutritional Supplements for the Treatment and Prevention of Sports-Related Concussion—Evidence Still Lacking. Curr Sports Med Rep [Internet]. 2017 Jul;16(4):247–55. Available from: https://journals.lww.com/00149619-201707000-00013

28.        Turnagöl HH, Koșar Șükran N, Güzel Y, Aktitiz S, Atakan MM. Nutritional Considerations for Injury Prevention and Recovery in Combat Sports. Vol. 14, Nutrients. MDPI; 2022. 

29.        Dolan E, Gualano B, Rawson ES. Beyond muscle: the effects of creatine supplementation on brain creatine, cognitive processing, and traumatic brain injury. Eur J Sport Sci. 2019 Jan 2;19(1):1–14. 

30.        Scheff SW, Dhillon HS. Creatine-Enhanced Diet Alters Levels of Lactate and Free Fatty Acids After Experimental Brain Injury. 2004. 

31.        Scheff SW, Dhillon HS. Creatine-Enhanced Diet Alters Levels of Lactate and Free Fatty Acids After Experimental Brain Injury. Neurochem Res [Internet]. 2004 Feb;29(2):469–79. Available from: http://link.springer.com/10.1023/B:NERE.0000013753.22615.59

32.        Allen PJ. Creatine metabolism and psychiatric disorders: Does creatine supplementation have therapeutic value? Vol. 36, Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 2012. p. 1442–62. 

33.        Hall M, Manetta E, Tupper K. Creatine Supplementation: An Update [Internet]. 2021. Available from: http://journals.lww.com/acsm-csmr

34.        Roschel H, Gualano B, Ostojic SM, Rawson ES. Creatine supplementation and brain health. Vol. 13, Nutrients. MDPI AG; 2021. p. 1–10. 

35.        Ostojic SM. Creatine loading for chronic migraine? Vol. 40, Cephalalgia. SAGE Publications Ltd; 2020. p. 878–9. 

36.        Owen L, Sunram-Lea SI. Metabolic agents that enhance ATP can improve cognitive functioning: A review of the evidence for glucose, oxygen, pyruvate, creatine, and L-carnitine. Nutrients. 2011;3(8):735–55. 

37.        Engl E, Garvert MM. A prophylactic role for creatine in hypoxia? Journal of Neuroscience. 2015 Jul;35(25):9249–51. 

38.        Scheer M, Bischoff AM, Kruzliak P, Opatrilova R, Bovell D, Büsselberg D. Creatine and creatine pyruvate reduce hypoxia-induced effects on phrenic nerve activity in the juvenile mouse respiratory system. Exp Mol Pathol. 2016 Jul;101(1):157–62. 

39.        Sullivan PG, Geiger JD, Mattson MP, Scheff SW. Dietary Supplement Creatine Protects against Traumatic Brain Injury. 2000. 

40.        Smith-Ryan AE, Cabre HE, Eckerson JM, Candow DG. Creatine supplementation in women’s health: A lifespan perspective. Vol. 13, Nutrients. MDPI AG; 2021. p. 1–17. 

41.        McMorris T, Harris RC, Howard AN, Langridge G, Hall B, Corbett J, et al. Creatine supplementation, sleep deprivation, cortisol, melatonin and behavior. Physiol Behav. 2007 Jan 30;90(1):21–8. 

42.        Sullivan PG, Geiger JD, Mattson MP, Scheff SW. Dietary supplement creatine protects against traumatic brain injury. Ann Neurol [Internet]. 2000 Nov;48(5):723–9. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11079535

43.        Sullivan PG, Geiger JD, Mattson MP, Scheff SW. Dietary supplement creatine protects against traumatic brain injury. Ann Neurol [Internet]. 2000 Nov;48(5):723–9. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11079535

44.        Forbes SC, Cordingley DM, Cornish SM, Gualano B, Roschel H, Ostojic SM, et al. Effects of Creatine Supplementation on Brain Function and Health. Vol. 14, Nutrients. MDPI; 2022. 

45.        Zhu S, Li M, Figueroa BE, Liu A, Stavrovskaya IG, Pasinelli P, et al. Prophylactic creatine administration mediates neuroprotection in cerebral ischemia in mice. Journal of Neuroscience. 2004 Jun 30;24(26):5909–12. 

46.        Ainsley Dean PJ, Arikan G, Opitz B, Sterr A. Potential for use of creatine supplementation following mild traumatic brain injury. Concussion. 2017 Jun;2(2):CNC34. 

47.        Turner CE, Byblow WD, Gant NN. Creatine supplementation enhances corticomotor excitability and cognitive performance during oxygen deprivation. J Neurosci [Internet]. 2015 Jul;35(4):1773–80. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25632150/

48.        Rae CD, Bröer S. Creatine as a booster for human brain function. How might it work? Neurochem Int. 2015 Jul;89:249–59. 

49.        Magni DV, Oliveira MS, Furian AF, Fiorenza NG, Fighera MR, Ferreira J, et al. Creatine decreases convulsions and neurochemical alterations induced by glutaric acid in rats. Brain Res. 2007 Jul;1185(1):336–45. 

50.        Slankamenac J, Ranisavljev M, Todorovic N, Ostojic J, Stajer V, Ostojic SM. Effects of six-month creatine supplementation on patient- and clinician-reported outcomes, and tissue creatine levels in patients with post-COVID-19 fatigue syndrome. Food Sci Nutr. 2023 Nov 1;11(11):6899–906. 

51.        Alves CRR, Santiago BM, Lima FR, Otaduy MCG, Calich AL, Tritto ACC, et al. Creatine supplementation in fibromyalgia: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Arthritis Care Res (Hoboken). 2013 Aug;65(9):1449–59. 

52.        Koga Y, Takahashi H, Oikawa D, Tachibana T, Denbow DM, Furuse M. Brain creatine functions to attenuate acute stress responses through GABAnergic system in chicks. Neuroscience. 2005;132(1):65–71. 

53.        Li Z, Wang P, Yu Z, Cong Y, Sun H, Zhang J, et al. The effect of creatine and coenzyme q10 combination therapy on mild cognitive impairment in Parkinson’s disease. Eur Neurol [Internet]. 2015 Jul;73(3–4):205–11. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25792086/

54.        Balestrino M, Adriano E. Beyond sports: Efficacy and safety of creatine supplementation in pathological or paraphysiological conditions of brain and muscle. Vol. 39, Medicinal Research Reviews. John Wiley and Sons Inc.; 2019. p. 2427–59. 

55.        Saraiva ALL, Ferreira APO, Silva LFA, Hoffmann MS, Dutra FD, Furian AF, et al. Creatine reduces oxidative stress markers but does not protect against seizure susceptibility after severe traumatic brain injury. Brain Res Bull. 2012 Feb 10;87(2–3):180–6. 

56.        Leader A, Amital D, Rubinow A, Amital H. An open-label study adding creatine monohydrate to ongoing medical regimens in patients with the fibromyalgia syndrome. In: Annals of the New York Academy of Sciences. Blackwell Publishing Inc.; 2009. p. 829–36. 

57.        Gerbatin RR, Silva LFA, Hoffmann MS, Della-Pace ID, do Nascimento PS, Kegler A, et al. Delayed creatine supplementation counteracts reduction of GABAergic function and protects against seizures susceptibility after traumatic brain injury in rats. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2019 Jun 8;92:328–38. 

58.        Korovljev D, Stajer V, Ostojic SM. Relationship between dietary creatine and growth indicators in children and adolescents aged 2–19 years: A cross-sectional study. Nutrients. 2021 Jul;13(3). 

59.        Delayed creatine supplementation counteracts reduction of GABAergic function and protects against seizures susceptibility after traumatic brain injury in rats – ScienceDirect [Internet]. Available from: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0278584618308182